(Προδημοσίευση μέρους σχετικής εργασίας για το ποδόσφαιρο στη Λευκάδα 1924-1938 του Σπύρου Πολίτη, Καθηγητή Φυσικής Αγωγής και Προπονητή Ποδοφαίρου)
Από το 1922 κυρίως, μέσα στην βαρβαρότητα του Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1919-1922 ή αλλιώς Μικρασιατικής Εκστρατείας κι ακολούθως της Μικρασιατικής Καταστροφής, έχουμε σημαντικές ροές Ελλήνων , που ζουν στις τότε Οθωμανικές περιοχές, προς την Ελλάδα.
Οι κατατρεγμένοι και ξεριζωμένοι αυτοί Έλληνες, δεν βρίσκουν πάντα και την καταλληλότερη των υποδοχών από τους Ελλαδίτες. Δυστυχώς ήταν «Έλληνες», «Γκιαούρηδες» στην Οθωμανική αυτοκρατορία και γι’ αρκετούς «Τουρκόσποροι» στην Ελλάδα. Ευτυχώς όχι για Όμως είναι άνθρωποι δημιουργικοί κι αγωνιστές. Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά τους, προσπαθούν να επιβιώσουν στις κοινωνίες που εντάχτηκαν και ν΄ αποτελέσουν ενεργά μέλη αυτών.
Το ποδόσφαιρο, πέρα απ ότι τους συνδέει με ποικίλους τρόπους, με τις αλησμόνητες πατρίδες τους, αποτελεί γι’ αυτούς μια πύλη εισόδου στις τοπικές κοινωνίες.
Πριν την Μικρασιατική καταστροφή, στην Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη αλλά και στον Πόντο, το ποδόσφαιρο γνωρίζει άνθηση και γρήγορη ανάπτυξη, αφού σε πολλές περιπτώσεις γίνεται μέρος της κουλτούρας των κατοίκων τους και εισάγεται στους αθλητικούς συλλόγους και σε κάποια σχολεία τους.
Οι σύλλογοι της Σμύρνης μαθαίνουν στους αθλητές τους το ποδόσφαιρο , χάρις στους αγώνες που έπαιζαν με τους Άγγλους της πόλης. Οργανώνουν επίσης αγώνες, στη Σμύρνη και στο Μπουρνόβα, με τα πληρώματα των βρετανικών θωρηκτών που ναυλοχούσαν στο λιμάνι!
Τέτοιοι σύλλογοι είναι ο «Ορφέας» μ’ έτος ίδρυσης το 1890 ο οποίος , ενώνεται με τον σύλλογο «Γυμνάσιον Σμύρνης» και δημιουργούν τον «Πανιώνιο» περί το 1894. Επίσης το 1891 δημιουργείται ο «ΑΠΟΛΛΩΝ Σμύρνης» που το 1906 γίνεται και ποδοσφαιρικός σύλλογος, αφού μέχρι τότε λειτουργεί ως μουσικός κι αθλητικός! Το 1877 έχει ιδρυθεί ο σύλλογος «ΕΡΜΗΣ» στην Κωνσταντινούπολη! Φυσικά υπάρχουν πολλοί ακόμη σύλλογοι στις περιοχές αυτές αλλά και στον Πόντο!!
Πολλοί απ αυτούς τους συλλόγους , μεταφέρουν την έδρα τους, στην Ελλάδα, εξ αιτίας των διώξεων από τους Τούρκους, κυρίως μετά την Μικρασιατική καταστροφή το 1922.
Αλλού φτιάχνονται ατόφιοι προσφυγικοί σύλλογοι, ΑΕΚ, ΠΑΟΚ, ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ, ΑΠΟΛΛΩΝ , ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΣΤΕΡΑΣ ( Καισαριανής) κ.λ.π, κι αλλού οι πρόσφυγες μετέχουν στα τοπικά δρώμενα , όπου και συμβάλλουν στην ανάπτυξη του ποδοσφαίρου, αφού είχαν καλύτερα σχετικά βιώματα από τους Ελλαδίτες!
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, φτάνουν στο νησί μας, κυνηγημένοι από τους τόπους τους κι εγκαθίστανται στην πόλη της Λευκάδας, Μικρασιάτες πρόσφυγες. Επίσης έρχονται μαζί τους κι άλλοι πρόσφυγες από τον Πόντο και την Πόλη! Αρχικά πολλοί κατοίκησαν στο κάστρο της Αγίας Μαύρας ,ενώ δημιουργήθηκε στην πόλη ο συνοικισμός κοντά στον Μητροπολιτικό Ναό της Ευαγγελίστριας, που ονομάζεται Προσφυγικά.
Το φρούριο της Αγίας Μαύρας φιλοξένησε εντός των τειχών του πρόσφυγες από την Μικρά Ασία από το 1922 ως το 1932 (1) .
Η Λευκάδα ως νησί φιλοξένησε κατά το 1923 συνολικά 4.396 πρόσφυγες. Εξ αυτών στη Πόλη και το Φρούριο 3.345, Απόλπαινα 134, Κατούνα 227, Τσουκαλάδες 31, Νυδρί 303 και Καρυά 356 (2).
Παρ’ όλο τον πόνο του ξεριζωμού, την απώλεια αγαπημένων και συγγενικών προσώπων, την απώλεια των περιουσιών τους, την ανεργία τους , τις κακές συνθήκες διαμονής και τον αγώνα για επιβίωση, οι περήφανοι αυτοί άνθρωποι, οι μαχητές της ζωής, βρήκαν το χρόνο και προ παντός τη δύναμη, ν ασχοληθούν με τον τοπικό αθλητισμό και κυρίως με το ποδόσφαιρο, πρωτοστατώντας σε αθλητικό και διοικητικό πλαίσιο.
Στις Λευκαδίτικες ομάδες εκείνης της εποχής, κυρίως 1924-1938, οι νέοι αυτοί, θα παίξουν σημαντικό ρόλο. Παρακάτω θα δούμε κάποια στοιχεία, που ναι μεν, είναι λίγα, αλλά βοηθούν στο να κατανοήσουμε την συμβολή τους στο τοπικό αθλητικό γίγνεσθαι. Τα ονόματα όλων αυτών των παιδιών δεν είναι γνωστά. Σ΄ αυτό το πόνημα, περιγράφονται όσα στοιχεία κατέστη δυνατό να συγκεντρωθούν, στην παρούσα φάση!
Στην ιδιόχειρη μαρτυρία του(1994), ο Δημήτρης Βλάχος ή Μουτσούκος, που στη Λευκάδα τον θυμόμαστε όλοι σαν μαέστρο της Φιλαρμονικής μας και ο οποίος αγωνίστηκε, μετά τη Μικρασιατική καταστροφη, με τα χρώματα του τότε ΣΕΦΑ Τηλυκράτη, αναφέρει…
«…Πριν από την ίδρυση του αθλητικού Συλλόγου, ο «Τηλυκράτης», στη Λευκάδα υπήρξαν δύο αθλητικά σωματεία. Ο «Απόλλων» και η «Σαπφώ»….. Στην ομάδα Σαπφώ έπαιζαν κυρίως μαθηταί του Γυμνασίου, μεταξύ των οποίων ικανότεροι ήσαν οι αδελφοί Λεβεντόπουλοι…».
Επίσης σ άλλο σημείο γράφει: «…δημιουργήθηκε ακόμη μία ομάδα…η Εργατική, που επαιζαν οι… … και ο Γιάννης ο Πρόσφυγας, που ωνομάσθη αργότερα ο Εμπλαστρας, με κόλπα στο παίξιμο του με την μπάλα».
Ο Γεράσιμος Περδικάρης σε ιδιόχειρη μαρτυρία (1994) (3) αναφέρει:
«… Βρισκόμαστε λοιπόν στα χρόνια μετά την καταστροφή 1923-24. Πολλοί από μας είμαστε στο σχολαρχείο, ακούγαμε ότι στην Κέρκυρα παίζουν ποδόσφαιρο… με τους Άγγλους του στόλου που ναυλοχούσε τακτικά εκεί. Αποφασίσαμε να φτιάξουμε μια ομάδα ποδοσφαίρου χωρίς να ξέρουμε ούτε κανονισμούς ούτε τίποτε… αφού μαζευτήκαμε καμιά εικοσαριά, στην ομάδα δώσαμε τα όνομα «ΕΡΜΗΣ» …σιγά-σιγά όμως συνειδητοποιούμε ότι αυτό που παίζαμε δεν ήταν πραγματικό ποδόσφαιρο, γιατί στον όμιλο μας είχαν προστεθεί και δύο προσφυγάκια (θα πω τα ονόματα τους παρακάτω), που κάτι ξέραν από ποδόσφαιρο πολύ καλύτερα από εμάς κι έτσι αποφασίσαμε να προμηθευτούμε μια μπάλλα πραγματικού ποδοσφαίρου και να οργανωθούμε καλύτερα… Και τώρα αυτοί που πρωτοστάτησαν σ αυτή τη κίνηση… ο Παντελής Βαγιάκης (πρόσφυγας) και ένας ακόμη πρόσφυγας που τον έλεγαν Αντώνη (δούλευε στη Σάλτενη στου Πέτρου Μαλακάση Κάκαρου)…» (σ.σ: Λίγο αργότερα ο ΕΡΜΗΣ ονομάστηκε επίσημα: Γυμναστικός Σύλλογος ΑΠΟΛΛΩΝ)
Επίσης στον Αθηναϊκό τύπο («ΟΛΑ ΤΑ ΣΠΟΡ») στις 20-3-1929 αναγράφεται
«…Ο ΑΠΟΛΛΩΝ το πρώτον έτος της ιδρύσεως του , ηρίθμει πολύ ολίγα μέλη ήτο δε σωματείον ανεπίσημον. Χρηματικούς πόρους δια την συντήρησιν του, είχε μόνον εβδομαδιαίον δίδραχμον των μελών του και το οποίον επήρκει δια την αγοράν των απαιτούμενων εκάστοτε υλικών. Σιγά -σιγα όμως , κατόρθωσε να υπερπηδήση άπαντα τα εμπόδια και ν’ αναπτυχθη, εις τούτο δε συνετέλεσαν κατά μέγα μέρος αι μεγάλαι πραγματικως προσπάθειαι των εκ Σμύρνης πολύ φιλάθλων αδελφών Λεβεντόπουλων!
Ούτω υπό την αρχηγίαν των ανωτέρω κατόρθωσεν όχι μόνον την ποδοσφαιρική του ομάδα ν αναπτύξη αλλά και αθλητικόν τμήμα να ιδρύση…» (4)
Το 1932 περίπου , ιδρύθηκε η ομάδα ΛΕΥΚΑΣ , από παίκτες που αποχώρησαν από τον Τηλυκράτη (5).
Αυτοί σύμφωνα με την εφημερίδα «Αθλητικά Νέα», Αθήνα 1932, φύλλο της 27ης Ιουλίου του ιδίου έτους, φαίνεται να είναι οι: «Βουτσινάς Ελευθέριος, Πολίτης Θωμάς, Γουριώτης Ανδρέας , Καρατζάς Κυριάκος, Βικέντιος, Φράγκος Κοσμάς, Βαγιάκης Παντελής, Καλυβιώτης Κώστας, Φωκάς Γεώργιος, Βαρνακιώτης κι Αθηνιώτης Ιωάννης». Οι υπογραμμισμένοι, Καρατζάς Κυριάκος και Βαγιάκης Παντελής είναι πρόσφυγες!
Από την ιδιόχειρη μαρτυρία, του Πάνου Ασπρογέρακα (6), που επί σειρά ετών διετέλεσε αθλητής και αργότερα γραμματέας του τότε ΣΕΦΑ ΤΗΛΥΚΡΑΤΗ , η οποία δόθηκε στον γράφοντα το 1994, μ αφορμή έκθεση σχετική με την ιστορία του ποδοσφαίρου στη Λευκάδα, αναφέρει ότι στη Γενική συνέλευση της 26-3-1927, εξελέγη τον πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Σωματείου, στο οποίο μέλος είναι ο Αναστάσιος Μανούδης, καθηγητής. Ο Μανούδης ήταν κι αυτός πρόσφυγας!
Παρακάτω θα δούμε κάποια επί πλέον στοιχεία, που αφορούν στους πρόσφυγες των ομάδων μας , κατά την περίοδο 1924-1937, τότε που αυτές αγωνίζονταν κυρίως στο Κάστρο της Αγίας Μαύρας , με ομάδες ντόπιες , της ευρύτερης περιοχής , αλλά και με τους Άγγλους ναύτες των θωρηκτών Royal Sovereign και Resolution!
ΓΙΑΝΝΗΣ ο ΕΜΠΛΑΣΤΡΑΣ:
Το πλήρες όνομα του ήταν Ιωάννης Κίτσος(1905-1991) του Περικλέους, ίσως και Κίτσογλου! Επειδή αυτός δεν εμφανίζεται στα ονόματα που αγωνίστηκαν στην ΣΑΠΦΩ , τον Απόλλωνα και τον ΣΕΦΑ ΤΗΛΥΚΡΑΤΗ, πιθανότατα αγωνιζόταν σε κάποια από τις άλλες λιγότερο γνωστές σήμερα ομάδες, αλλά υπαρκτές τότε, όπως ο Λέων ή η Νίκη ή όπως ισχυρίζεται ο Δημήτρης Βλάχος, στην Εργατική! Κατοικούσε στο Φρούριο της Αγίας Μαύρας κι έμεινε με το προσωνύμιο ο Έμπλαστρας , διότι για να επιβιώσει, κατασκεύαζε , με μια συνταγή που είχε φέρει μαζί του από την Πόλη έμπλαστρα, με ρετσίνι και βράσιμο στη κατσαρόλα κι όλο το υλικό το τακτοποιούσε σε μια συσκευασία, εν είδει φακέλου. Με την ετικέτα ο «Καλόγερος» τα πούλαγε κι έβγαζε τα προς το ζην, γι αυτόν και την οικογένεια του! Σύμφωνα με μαρτυρία του εγγονού του Τασου Κατσή, υπήρξε φανατικός οπαδός της ΑΕΚ, λόγω καταγωγής! Πολλοί Λευκαδίτες μεγαλύτερης ηλικίας τον θυμούνται ακόμα , με ιδιαίτερη συμπάθεια!
ΛΕΒΕΝΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ και ΛΕΒΕΝΤΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ
Οι αδελφοί Λεβεντόπουλοι, Γεώργιος και Στυλιανός, ξεκίνησαν στην ομάδα ΣΑΠΦΩ, όπως αναφέρθηκε παραπάνω κι αργότερα μετεπήδησαν στον ΣΕΦΑ ΤΗΛΥΚΡΑΤΗ το 1927 αλλά και στον ΑΠΟΛΛΩΝΑ το 1928. Η καταγωγή τους ήταν από την Σμύρνη. Ο Γεώργιος εμφανίζεται μάλιστα ως μαθητής του Γυμνασίου Λευκάδας και ο Στυλιανός ως Δ. Υπάλληλος (7) . Θεωρούνται από τους στυλοβάτες του αθλήματος εκείνα τα χρόνια!
ΒΑΓΙΑΚΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ
Ο Παντελής Βαγιάκης του Ιορδάνου, επιπλοποιός στο επάγγελμα γεννήθηκε στο Βέϊκο της Κωνσταντινούπολής το 1909. Συμμετείχε, στον ΣΕΦΑ ΤΗΛΥΚΡΑΤΗ, στην ΛΕΥΚΑΔΑ, στον ΑΠΟΛΛΩΝΑ! Αγωνίστηκε στην θέση του, έξω αριστερά κυνηγού, στο σύστημα 2-3-5!
Ασχολήθηκε και με τον στίβο, ως έφηβος. Σ΄ εσωτερική ημερίδα του Τηλυκράτη στις 25 Μαρτίου 1930, θα καταταγεί δεύτερος στο άλμα εις ύψος με άλμα 1.42μ, πίσω από τον Αριστείδη Ματαφιά που υπερέβη τα 1.45μ. (8)
ΚΑΡΑΤΖΑΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ
Ο Κυριάκος Καρατζάς του Τριανταφύλλου, γεννήθηκε το 1913,στον Μαρμαρά ή Προικόνησο, που είναι ένα νησι στη Προποντίδα, 70 ναυτικά μίλια από την Πόλη, που αριθμούσε πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923, συμπαγή πληθυσμό 10.000 Ελλήνων. Συμμετείχε στον ΣΕΦΑ ΤΗΛΥΚΡΑΤΗ, στον ΑΠΟΛΛΩΝΑ και τη ΛΕΥΚΑΔΑ. Αγωνίστηκε στην θέση, του μέσα δεξιά κυνηγού, στο σύστημα 2-3-5, αλλά και ως σέντερ χαφ ,βοηθώντας τον Κερκυραίο Γιώργο Φωκά!
Επίσης κι αυτός υπήρξε άλτης του ύψους, που κατέλαβε την τρίτη θέση στο άλμα σε ύψος στην ανωτέρω αναφερόμενη ημερίδα του ΣΕΦΑ ΤΗΛΥΚΡΑΤΗ, με επίδοση 1.26μ. (9)
Στο Μητρώο Μελών του Τηλυκράτη 1927-1931 (10) βρίσκουμε και τον Χατζηανέστη Βασίλειο του Παναγιώτου, μαθητή του Γυμνασίου Λευκάδας ο οποίος γεννήθηκε στην Σινώπη του Πόντου κι έτος εγγραφής το 1928.
Μ επιφύλαξη θ αναφέρουμε εδώ τον μαθητή Χατζηβασιλείου Χαρίλαο του Ιορδάνου, μαθητή, γεννηθέντα το 1908, επειδή δεν υπάρχουν λοιπά στοιχεία , αλλά τα όνομα του παραπέμπει σε ποντιακής η μικρασιατικής καταγωγής Έλληνα και είναι εγγεγραμμένος στον ΣΕΦΑ ΤΗΛΥΚΡΑΤΗ το 1927.
Με την ίδια ρητή επιφύλαξη αναφέρουμε και τον Χατζηρίζο Σωτήρη που εμπλέκεται στον ΑΠΟΛΛΩΝΑ περί τα 1928.
ΜΑΝΟΥΔΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ
Ο Μανούδης Αναστάσιος του Κων/νου, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1900. Καθηγητής Γαλλικών στο Γυμνάσιο Λευκάδας, ενεγράφη στον τότε ΣΕΦΑ ΤΗΛΥΚΡΑΤΗ το 1927.
Απετέλεσε επί σειρά ετών, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της ομάδας και σύμφωνα με ιδιόχειρο σημείωμα (8-3-1976) , του μετέπειτα Εισαγγελέως Εφετών Χριστόφορου Λάζαρη, τότε εφόρου, διετέλεσε αντιπρόεδρος της ομάδας στο πρώτο Δ.Σ, με πρόεδρο τον καθηγητή επίσης Ιωάννη Σταματέλο. Μετέχει σε πολλές εκδηλώσεις και οι κάπως παλιότεροι Λευκαδίτες τον θυμούνται ακόμα!
Συνοπτικά λοιπόν είδαμε , στις ανωτέρω γραμμές, την συμμετοχή και προσφορά των Ελλήνων των αλησμόνητων πατρίδων στο ποδόσφαιρο μας! Πολλοί από αυτούς που φιλοξενήθηκαν στο νησί μας, έμειναν στη συνέχεια, εδώ. Ασχολήθηκαν με πλείστα επαγγέλματα, για να επιβιώσουν σ εποχές που κι η Ελλάδα προσπάθησε να επιβιώσει.
Άλλοι πρόκοψαν λιγότερο κι άλλοι περισσότερο.
Με αγάπη θυμάμαι τη γιαγιά Μ.Γ στη γειτονιά μου, που κατάφερε να επιζήσει και στη Μικρασιατική καταστροφή και στον β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Το ίδιο τον οικογενειακό φίλο Β.Χ, με πατέρα πρόσφυγα, του οποίου την τιμή, μου κάνουν τα παιδιά του, να είναι φίλοι μου, τον Μ.Δ και τον γιό του Μ.Μ, να αποτυπώνουν τους γονείς μας αλλά και τις παιδικές κι εφηβικές στιγμές μας στο χαρτί, όπως το ίδιο έκανε κι Μ.Ι. Συγκινούμαι όταν έχω τη χαρά να ξέρω τον εγγονό του Γιάννη του ΄Εμπλαστρα.
Ανάμεσα μας ακόμα ζουν πολλοί απόγονοι αυτών των πολυταλαιπωρημένων ανθρώπων, που ίσως κάποια μέρα θα έπρεπε να καταγραφούν συστηματικά.. από άλλους ειδικότερους εμού.!!!
Ευχαριστώ, από καρδιάς, για την βοήθεια τους, το ιστορικό αρχείο Λευκάδος (Γενικά Αρχεία του Κράτους- Αρχεία Νομού Λευκάδας), την Δημόσια Βιβλιοθήκη , την Χαραμόγλειο Ειδική Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη και φυσικά το προσωπικό τους, για την βοήθεια τους, χωρίς την οποία, δεν θα ήταν δυνατό να βρεθούν αρκετές από τις πληροφορίες που χρειάστηκα!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
(1) ΜΑΡΚΟΣ ΣΦΕΤΣΑΣ: Ντοκιμαντέρ: «Το Κάστρο της Αγίας Μαύρας, από το 1300 μέχρι σήμερα- The castle of Santa Maura»
(2) ΠΑΝΟΣ ΚΟΥΝΙΑΚΗΣ: «Η σύγχρονος Λευκάς», 1937
(3) (4) ΣΠΥΡΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ, oloigiatilefkada.gr, 19-12-2019: ΠΩΣ ΗΡΘΕ Η ΠΡΩΤΗ ΜΠΑΛΛΑ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ… (αναφέρονται και τα άλλα ονόματα που κάνει μνεία ο Γεράσιμος Περδικάρης).
(5)(7)(8)(9) (10) ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΛΑΦΑΤΗΣ: «Αθλητική και κοινωνική ιστορία του Τηλυκράτη Λευκάδος 1927-1987, Συνέχειες και ασυνέχειες». Εκδόσεις Κασταλία ,2008.
(6) ΠΑΝΟΣ ΑΣΠΡΟΓΕΡΑΚΑΣ: Ιδιόχειρη μαρτυρία , Μάιος του 1994, για την έκθεση: «Ματιές στο Αθλητικό παρελθόν της Λευκάδας» 14-22 Μαΐου 1994
